Guadeloupe en Martinique hebben een van de hoogste percentages prostaatkanker ter wereld en chloordecone wordt al meer dan 20 jaar op grote schaal gebruikt op plantages.
Tiburts Cleon begon als tiener te werken op de uitgestrekte bananenplantages van Guadeloupe. Vijf decennia lang zwoegde hij op het land en bracht hij lange uren door in de Caribische zon. Toen, een paar maanden na zijn pensionering in 2021, kreeg hij de diagnose prostaatkanker, een ziekte die veel van zijn collega's trof.
Kleons behandeling en operatie waren zeer succesvol en hij prijst zichzelf gelukkig dat hij hersteld is. De levenslange gevolgen van een prostatectomie, zoals urine-incontinentie, onvruchtbaarheid en erectiestoornissen, kunnen echter levensveranderend zijn. Veel van Kleons collega's schamen zich dan ook en aarzelen om openlijk over hun problemen te praten. "Mijn leven veranderde toen ik de diagnose prostaatkanker kreeg", zei hij. "Sommige mensen verliezen de wil om te leven."
De emoties onder de arbeiders liepen hoog op. Telkens wanneer het onderwerp chloordecon ter sprake komt, is er veel woede gericht op de machthebbers – de regering, de pesticidenfabrikanten en de bananenindustrie.
Jean-Marie Nomertain werkte tot 2001 op de bananenplantages van Guadeloupe. Tegenwoordig is hij secretaris-generaal van de Algemene Arbeidsconfederatie van het eiland, die de plantagearbeiders vertegenwoordigt. Hij wijt de crisis aan de Franse regering en de bananenproducenten. "Het was een opzettelijke vergiftiging door de staat, en ze waren zich volledig bewust van de gevolgen", zei hij.
Uit documenten blijkt dat al in 1968 een aanvraag voor toestemming voor het gebruik van chloordecon werd afgewezen omdat studies aantoonden dat het giftig was voor dieren en een risico vormde voor milieuverontreiniging. Na veel administratieve discussie en diverse andere onderzoeken kwam het ministerie uiteindelijk terug op zijn besluit en keurde het gebruik van chloordecon in 1972 goed. Het gebruik van chloordecon duurde vervolgens twintig jaar.
In 2021 voegde de Franse regering prostaatkanker toe aan de lijst van beroepsziekten die verband houden met blootstelling aan pesticiden, een kleine overwinning voor werknemers. De regering richtte een fonds op om slachtoffers te compenseren en eind vorig jaar waren 168 claims goedgekeurd.
Voor sommigen is het te weinig en te laat. Yvon Serenus, voorzitter van de Martiniquese vakbond van door pesticiden vergiftigde landarbeiders, reist speciaal door Martinique om zieke plantagearbeiders te bezoeken. Op een uur rijden van de hoofdstad Fort-de-France naar Sainte-Marie strekken eindeloze bananenplantages zich uit tot aan de horizon – een grimmige herinnering aan het feit dat de bananenindustrie nog steeds het land en de mensen beïnvloedt.
De werknemer die Silen deze keer ontmoette, was net met pensioen. Hij was pas 65 jaar oud en ademde met behulp van een beademingsapparaat. Toen ze Creools begonnen te praten en formulieren invulden, besloot hij al snel dat het te veel moeite was. Hij wees naar een handgeschreven briefje op tafel. Er stonden minstens tien aandoeningen op, waaronder een 'prostaatprobleem' waar hij de diagnose voor had gekregen.
Veel van de werknemers die hij ontmoette, leden aan diverse ziekten, niet alleen prostaatkanker. Hoewel er onderzoek wordt gedaan naar andere effecten van chloordecon, zoals hormonale en hartproblemen, is dat onderzoek nog te beperkt om een hogere compensatie te rechtvaardigen. Het is een ander pijnpunt voor werknemers, vooral vrouwen, die met lege handen achterblijven.
De impact van chloordecon reikt veel verder dan alleen de plantagearbeiders. De chemische stof besmet ook omwonenden via voedsel. In 2014 werd geschat dat 90% van de bewoners chloordecon in hun bloed had.
Om blootstelling te verminderen, moeten mensen het eten van besmet voedsel dat in besmette gebieden is geteeld of gevangen, vermijden. Dit probleem vereist een langdurige verandering van levensstijl en er is geen einde in zicht, aangezien chloordecon de bodem tot wel 600 jaar kan verontreinigen.
Op Guadeloupe en Martinique is leven van het land niet zomaar een gewoonte, maar een met diepe historische wortels. Creoolse tuinen hebben een lange geschiedenis op de eilanden en voorzagen vele families van voedsel en medicinale planten. Ze getuigen van de zelfredzaamheid die begon bij de inheemse bevolking van het eiland en werd gevormd door generaties slaven.
Plaatsingstijd: 1 april 2025