Guadeloupe en Martinique behoren tot de landen met de hoogste percentages prostaatkanker ter wereld, en chlordecone wordt er al meer dan 20 jaar op grote schaal gebruikt op plantages.
Tiburts Cleon begon als tiener te werken op de uitgestrekte bananenplantages van Guadeloupe. Vijf decennia lang zwoegde hij op de velden en bracht hij lange uren door in de Caribische zon. Enkele maanden na zijn pensionering in 2021 werd bij hem prostaatkanker geconstateerd, een ziekte die veel van zijn collega's trof.
De behandeling en operatie van Kleon waren zeer succesvol en hij beschouwt zichzelf als gelukkig dat hij is hersteld. De levenslange gevolgen van een prostatectomie, zoals urine-incontinentie, onvruchtbaarheid en erectiestoornissen, kunnen echter een grote impact hebben. Daardoor schamen veel van Kleons collega's zich en durven ze niet openlijk over hun problemen te praten. "Mijn leven veranderde toen ik de diagnose prostaatkanker kreeg", zei hij. "Sommige mensen verliezen de wil om te leven."
De gemoederen onder de werknemers liepen hoog op. Telkens wanneer het onderwerp chlordecon ter sprake komt, is er veel woede gericht tegen de machthebbers – de regering, de pesticidenfabrikanten en de bananenindustrie.
Jean-Marie Nomertain werkte tot 2001 op de bananenplantages van Guadeloupe. Tegenwoordig is hij secretaris-generaal van de Algemene Confederatie van Arbeid (CCA), de vakbond die de plantagearbeiders vertegenwoordigt. Hij geeft de Franse regering en de bananenproducenten de schuld van de crisis. "Het was een opzettelijke vergiftiging door de staat, en ze waren zich volledig bewust van de gevolgen", zei hij.
Uit documenten blijkt dat al in 1968 een aanvraag voor toestemming om chlordecone te gebruiken werd afgewezen, omdat studies hadden aangetoond dat het giftig was voor dieren en een risico vormde voor milieuverontreiniging. Na veel administratieve discussies en diverse andere onderzoeken herriep het ministerie uiteindelijk zijn besluit en keurde het gebruik van chlordecone in 1972 goed. Chlordecone werd vervolgens twintig jaar lang gebruikt.
In 2021 voegde de Franse overheid prostaatkanker toe aan de lijst van beroepsziekten die verband houden met blootstelling aan pesticiden, een kleine overwinning voor werknemers. De overheid richtte een fonds op om slachtoffers te compenseren en eind vorig jaar waren 168 claims goedgekeurd.
Voor sommigen is het te weinig, te laat. Yvon Serenus, voorzitter van de vakbond van Martinique voor landarbeiders die vergiftigd zijn door pesticiden, reist speciaal naar Martinique om zieke plantagearbeiders te bezoeken. Op een uur rijden van de hoofdstad Fort-de-France naar Sainte-Marie strekken eindeloze bananenplantages zich uit tot aan de horizon – een schrijnende herinnering dat de bananenindustrie nog steeds een grote impact heeft op het land en de mensen die er wonen.
De werknemer die Silen deze keer tegenkwam, was een recent gepensioneerde. Hij was pas 65 jaar oud en ademde met behulp van een beademingsapparaat. Terwijl ze in het Creools converseerden en formulieren invulden, besloot hij al snel dat het te veel moeite kostte. Hij wees naar een handgeschreven briefje op tafel. Daarop stonden minstens tien aandoeningen vermeld, waaronder een "prostaatprobleem" dat bij hem was vastgesteld.
Veel van de arbeiders die hij ontmoette, leden aan diverse aandoeningen, niet alleen prostaatkanker. Hoewel er onderzoek is gedaan naar andere effecten van chlordecone, zoals hormonale en hartproblemen, is dit onderzoek nog te beperkt om een uitgebreidere compensatie te rechtvaardigen. Het is een ander pijnpunt voor de arbeiders, met name vrouwen, die met lege handen achterblijven.
De gevolgen van chlordecon reiken veel verder dan alleen plantagearbeiders. De chemische stof verontreinigt ook de lokale bevolking via voedsel. In 2014 werd geschat dat 90% van de inwoners chlordecon in hun bloed had.
Om blootstelling te verminderen, moeten mensen het eten van besmet voedsel vermijden dat is geteeld of gevangen in besmette gebieden. Dit probleem vereist veranderingen in levensstijl op de lange termijn, en er is geen einde in zicht, aangezien chlordecone de bodem tot wel 600 jaar kan verontreinigen.
In Guadeloupe en Martinique is leven van het land niet zomaar een gewoonte, maar een traditie met diepe historische wortels. Creoolse tuinen hebben een lange geschiedenis op de eilanden en voorzien veel gezinnen van voedsel en medicinale planten. Ze getuigen van de zelfvoorziening die begon bij de inheemse bevolking van de eilanden en werd gevormd door generaties slaven.
Geplaatst op: 1 april 2025